“Мөнгөн мод-2024” наадмын шилдэг бүжигчин шагналыг хүртсэн, Монгол Улсын Үндэсний урлагийн Их театрын гоцлол бүжигчин, СТА А.Түвшинбаяртай ярилцлаа. Энэ эрхэм шагналыг хүртэхээсээ хоёр хоногийн өмнө тэрбээр Японы Осака хотод болсон кино фестивалиас “Чимээгүй хотын жолооч” гэдэг конины Мягмарын дүрээр Азийн шилдэг эрэгтэй дүрийн шагнал хүртсэн юм.

-“Мөнгөн мод-2024” наадмын шилдэг бүжигчин шагналыг хүртсэнд баяр хүргэе.

-За баярлалаа.

-Шилдгийн шилдгийг тодруулдаг энэ наадамд гурав дахь удаагаа өрсөлдөж байж өөрийн багш Сэвжидийн Сүхбаатарын гараас шагналаа авлаа гэж Та хэлсэн. “Ноднин авах байсан юм. Энэ жил ёстой гуядаж авлаа” гэсэн сэтгэгдлүүд их байлаа. Та үүнд юу хэлэх вэ?

– 2017 онд “Марко Поло” гээд мюзиклийн дүрээр энэ шагналд нэр дэвшиж байсан хэдий ч авч чадаагүй. Тухайн үед илүү ихийг хийх ёстой юм байна гэсэн сэтгэгдэл төрсөн. Ноднин “Тэнгэрийн хутагт” бүжгийн жүжгийн гол дүр Данзанравжаагийн дүрээр нэр дэвшээд шилдэг гуравт үлдэж байсан. Амьхандаа хичээгээд л байгаа юм. Тэгээд хамгийн түрүүнд бодсон зүйл бол гадагшаа явж өөрийгөө илүү хөгжүүлье, тэмцээн уралдаанд оръё. Монгол бүжиг гэж байгаад байдаг. Үүнийг таниулахын тулд гадны хүмүүстэй өрсөлдөөд үзье гэсэн сэдэл төрж, хоёр том тэмцээнд амжилттай оролцоод ирсэн. Үүнээсээ урам аваад, энэ жил нэрээ дэвшүүлээд үзье гэтэл яах аргагүй “Мөнгөн мод” өөрөө “Түвшинбаяраа, одоо л чи болох гэж байна шүү” гэж байгаа юм шиг надад ирлээ. Тэр дундаа Монгол бүжгийн ноён оргил болсон Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн соёрхолт С.Сүхбаатар багшаасаа шагналаа гардаж авна гэдэг бол үнэхээр давтагдашгүй зүйл хэмээн бодож маш нандин мэдрэмж төрсөн.

– Японы Осакад болсон кино фестивалиас “Азийн шилдэг эрэгтэй жүжигчин” гэдэг номинацид тэргүүлсэн. Тэр шагнал ирээд гурав хонолгүй “Мөнгөн мод”-ны эзэн боллоо. Энэ шагнал давхцаад магнай жинхэнэ утгаараа хагарлаа гэж өөрөө хэлж байсан?

-2023 онд Ж.Сэнгэдорж найруулагч надтай хамтарч ажиллах санал тавьсан. Ж.Сэнгэдорж найруулагч надад гол дүр өгөх гээд. Би бүр гайхаад. Учир нь, кино жүжгийн талаар ямар ч мэдлэггүй, текст уншиж чадахгүй бүжигчин шүү дээ, би. Тийм хүнийг өөрийнхөө том зохиолынхоо гол дүрд тоглуулна гээд харчихсан байсан. Би өөртөө ч итгэж чадаагүй. Найруулагчаасаа дахин дахин “Та үнэхээр итгэлтэй байна уу” гэж асуусан. Тэгэхэд “Би итгэлтэй байна. Чиний нүд үнэхээр үнэнийг хэлж байна. Дүрдээ таарна гэдэг 80 хувь нь байх ёстой. Жүжигчний чадвар 10 хувь, найруулагчийн чадвар 10 хувь нийлээд 100 хувийн кино бүтэх ёстой” гэж хэлсэн. Тэр үг надад итгэл төрүүлж, “Найруулагч надад итгэж байна. Би ч гэсэн өөртөө итгэх ёстой” гэсэн үүднээс зориглосон. Манай кино 2024 оны арваннэгдүгээр сард Таллинд болсон кино наадмаас Гран при шагнал авсан юм. Монголд А зэрэглэлийн кино фестивалиас Гран при шагнал авч байсан түүх байдаггүй юм билээ. Мөн “шилдэг зураач” гэсэн номинациас шагнал хүртсэн. Үүнээс бид маш их урам авсан л даа. Монголд ирчихээд “Танай кино Азийн шилдэг 13 киноны нэг нь болж байгаа шүү” гэдэг үг сонсоход бараг шагнал авчихсан юм шиг баярлаж байлаа. Шагнал гардуулах үед “А.Түвшинбаяр Азийн шилдэг жүжигчин боллоо” гэх мөчид надад баг хамт олныхоо итгэлийг алдаагүй юм байна гэсэн бодол л төрсөн. Харин жүжиглэх талаас нь илүү их суралцаж, өсөлт гаргасан байх хэрэгтэй юм байна гэж бодогдсон. Яагаад гэхээр би найруулагчаасаа дүрээ аваад өөрийнхөөрөө тоглочихсон, жүжигчний ямар ч мэдлэг, туршлага байхгүй тоглочихсон болохоор үүнийг илүү сайжруулах ёстой юм байна гэдэг сэдэл төрснөө нуухгүй. Тэр мэдээг сонсчихоод үнэхээр их баярласан. Хоёр хонолгүй “Шилдэг бүжигчин” гэдэг шагнал аваад ёстой магнай хагартлаа баярласан шүү.

– Ноён хутагтын нутгийг яруу найраг, бүжиггүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Равжаа хутагтын “Саран хөхөө” театрт анхны бүжиг дэглэж байсан гэдэг. Дорноговийнхны бүжгээр тамгалсан омогшлыг үргэлжлүүлж байгаа хүн яалт ч үгүй өөрөө боллоо. Танаар бахархаж байна?

-Маш том магтаал байна, баярлалаа. Манай Үндэсний урлагийн Их театрт 40 гаруй бүжигчин бий. Тэдний дийлэнх нь Дорноговийнхон байдаг нь сонин. Ингэхээр Дорноговь аймаг бол бүжгийн өлгий нутаг юм байна гэдэг нь харагдаж байгаа байх. Бүжгийн урлаг гэдэг маш торгон, бие, сэтгэл оюунаараа удирддаг, хэцүү мөртлөө маш гоо зүйтэй, тансаг урлаг. Бид маш их хичээл зүтгэлийн үндсэн дээр энэ хэмжээнд хүрсэн. Баг хамт олныхоо хичээл зүтгэлд л миний бие харагдаж байгаа юм болов уу гэж бодож байна.

-“Тэнгэрийн хутагт” бүжгэн жүжгийг Дорноговьчууд тавьсан. Найруулагч нь бас Дорноговийн гаралтай хүн гэсэн. Хөгжмийн зохиолч нь Дорноговийнх, зохиолыг нь бичсэн хүн нь Дорноговийн хүргэн. Өөрөө гол дүрд нь тоглосон. Ямар шалгуураар тэнцэв ээ?

-2023 онд кино зураг наадмын үеэр дууссан юм. Улсын баяр наадам дуусаад долоо хонож байтал манай ерөнхий бүжиг дэглээч Х.Хашхүү багш маань ирээд Данзанравжаагийн дүр дээр ажиллах хэрэгтэй байна гэсэн. Би хэзээ ч ноён хутагтынхаа дүрийг бодож, оюун ухаандаа төсөөлж ч байгаагүй. Багшийг тэгж хэлэхэд нь “Хүүе ээ, тэгж болдог юм уу. Тэгж болох юм уу” л гэж бодсон. Багш “Хэдүүлээ хамтарч ажиллах хэрэгтэй байна. Хамгийн гол нь Хутагт мэндэлсний 220 жилийн ой 14 хоногийн дараа болох гээд байна. Яаралтай, гялс орох хэрэгтэй байна” гэсэн. Хамгийн гол нь найруулга нь гарчихсан байсан. Хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаяр ах бас бүжгийн аянуудаа хийгээд явж байсан юм билээ. Бүжиг дэглэлт дээрээ л дүрийн сонгон шалгаруулалт явж байсан хэрэг байж. Ингээд надад хэлсэн. Би үүнийг үнэхээр олзуурхаж хүлээж авсан. Яагаад гэвэл ноён хутагт Данзанравжаа гуай миний нутгийн нэрийн хуудас болсон шашны зүтгэлтэн. Тийм болохоор надад өгч байгаа маш том буян хишиг юм болов уу гэж бодож “Тэгэлгүй яахав багш аа. Би шууд орно” гээд эргэлзэхгүйгээр зориглон орсон доо.

-Ноён хутагтад ороод амилуулж байгаа дүр дүрслэлийг үзэгчдийн суудлаас харж байхад хамрын самсаа шархирч байсан. Энэ яруу найраг биш шүү дээ. Үггүйгээр уран сайхны аргаар биеийн хөдөлгөөнөөр тэр аугаа соёлын өвийг гаргаж ирж байна.“Гарын хөдөлгөөн үнэхээр өөр юм аа” гэж бүжигчид үнэлсэн байсан. Энэ бүхнээс харахад бүжигчин хүний өгөгдөл нь бүрэн байх юм. Харахад их өндөр залуу. Тэгсэн хэрнээ хэчнээн уян налархай юм бэ. Таны өндөр хэд вэ?

-Нэг метр 90-ийн өндөртэй. (инээв) Би өөрийнхөө хэмжээнд бүжигчнийг хоёр утгаар ойлгодог. Нэгдүгээрт, биеийн хөдөлгөөнийг уран тансгаар илэрхийлдэг бүжигчин байна, хоёрдугаарт, дотоод сэтгэл зүрхээрээ үзэгчидтэй холбогдож, энергиэ солилцож, өгөө аваатай байдаг бүжигчин байдаг гэж боддог. Энэ нь юун дээр илүү ялгардаг вэ гэхээр тоглолтын дараахь үзэгчдийн алга ташилт, хэлж байгаа урмын үгнээс мэдрэгддэг. Манай нутагт Данзанравжаа гэхээр хун шувуу, хилэнц, ногоон дарь эх бүгд бодогддог. Яаж ч бодсон үүнд шинэ хөдөлгөөн ерөөсөө зохицохгүй, бүгд уян зөөлөн, аргадсан хөдөлгөөнүүд бүжиг дэглээчид болон хөгжим дээр хүртэл харагддаг. Хөгжим, бүжиг хоёр хоршоод хунгийн дэвэлт шиг зохицол үүсдэг.

-Ер нь бүжиглэх хэцүү юу, бүжиг дэглэх хэцүү юу?

-Би МУГЖ Ш.Одонтуяа багштайгаа хамтдаа “Odnoo dance studio”-г ажиллуулдаг. Тэр студийнхээ хүүхдүүдэд “Говийн үзэсгэлэн” гээд тэмээний тухай бүжиг дэглэж өгсөн. Бүжиг дэглэх бол оюун ухаандаа маш их эргэлт оруулдаг, өдөр шөнөгүй бодож байж гаргаж ирдэг хэцүү төрөл юм билээ. Бүжиглэхээс илүү бүжиг дэглэх нь надад хэцүү юм шиг санагдсан.

-Та хөгжмийн багш Банзрагч агсны зээ хүү юм билээ. Банзрагч багш бол бүх хөгжмийн зэмсгээр тоглодог хүн байсан. Бүжигчин болоход урлагийн гэр бүлийн нөлөөлөл байв уу. Эсвэл өөрөө энэ замыг сонгов уу?

-Өвөө эмээ хоёр маань Дорноговь аймгийн ахмад уран бүтээлчид. Ялангуяа өвөө маань тухайн үедээ маш алдартай хөгжмийн зохиолч, багш хүн байсан. Миний хувьд аавын ген нь охинд дамжаад, охиноос хүүд дамждаг гэсэн яриаг ээжээсээ сонсож байсан юм. Өгөгдөл нь цаанаасаа байсан юм болов уу гэж бодож байна. Би гурван настайгаасаа эхлээд энд тэнд бүжиглээд л, өөрийгөө ядраагаад явж байдаг хүүхэд байсан гэсэн. Түүнийг нагац эгч маань хараад “Шалгуулдаг газар нь шалгуулаад, мэргэжлийн хүн болгоё, өөрөө чадвал тэр биз” гээд хөдөөнөөс шууд Улаанбаатар луу авчирсан. Тухайн үед хотод ирэхдээ таавчик, шорт, футболкноос өөр ямар ч ачаа байхгүй ирсэн юмдаг. Тэгээд 2009 оны намар Хөгжим бүжгийн коллеж буюу одоогийн Монгол Улсын Консерваторын Х.Алтангэрэл, Ц.Мөнхдэлгэр багш нартаа шалгуулаад, хоёр гурван удаагийн дамжлагатай явсаар мэргэжлийн гэсэн тодотголтой албан ёсны сургуульд нь ороод таван жилийн дараа төгсөөд. Ц.Сэвжидийн нэрэмжит Үндэсний урлагийн Их театртаа орсон. Одоогоор 11 дэх жилдээ бүжиглэж байна.

Өвөөгийн хүүхдүүдэд маш гоё мэдрэмж байдаг. Гагцхүү түүнийгээ ерөөсөө хөгжүүлж чадаагүй. Ээж маань хүртэл сонсголоороо ятгыг ч энэ юм болов уу гээд дарчихдаг. Аавын тал спортлог. Урлаг, спорт хоёрыг хослуулаад ийм бүжигчин гараад ирсэн юм болов уу. (Инээв)

-11 жил бүжиглэж байх хооронд өөрийг чинь хүмүүс таньдаггүй байлаа. “Тэнгэрийн хутагт”-д тоглоод тэнгэрт гараад ирлээ. Үүнтэй санал нийлэх үү?

-Санал нийлнэ. Бүжгийн ноён оргил бол бүжгэн жүжиг гэж салбарынхан маань ярьдаг. Тэр дундаа манай монголчууд байтугай Ази тивд мэддэг Данзанравжаа хэмээх соён гэгээрүүлэгч хүний дүрийг авна гэдэг бол маш гайхалтай. Би энэ дүр дээрээ маш болгоомжтой хандсан. Яагаад гэвэл хүн болгон мэддэг хутагтыг маш чадварлаг бүтээхгүй бол болохгүй шүү дээ.

-Өөрөө айлын том хүү. Айлын том хүү байх аав, ээждээ ачааны хүндийг таталцаж өгдөг хувь тавилантай байдаг. Хэр эрх хүүхэд байв?

-Би өөрийгөө эрх биш гэж боддог. Яагаад гэвэл дунд дүү маань надаас дөрвөн насны зөрүүтэй. Дөрвөн настай байхдаа л дүүгээ хараад эхэлсэн. Одоо ч гэсэн хоёр дүүгээ Улаанбаатарт сургуулийг нь төгсгөх гээд байж байна. Ээж, аав маань Дорноговь аймгийн Өргөн суманд амьдардаг. Аль болох аав, ээжийнхээ сэтгэлийг зовоохгүйг хичээж, ямар нэгэн асуудал гарсан ч гурвуулаа зохицуулчих юмсан гэж боддог. Би өөрөө шийдэж чадахгүй асуудал гарах үед л аав, ээж рүүгээ одоо яах вэ гэж ярьдаг. Заримдаа уйлах үе ч гарна. Гэхдээ аль болох сэтгэлийг нь амгалан байлгах гэж л хичээдэг дээ.

-Өнгөрсөн жил Азийн шилдэг бүжигчнээр шалгарсан. Энэ тэмцээнд хэдэн бүжигчин оролцсон бэ. Ямар чансааны тэмцээн байсан бэ?

-Оролцож байгаа хүмүүсийн танилцуулга нь нэг ном дүүрэн байсан. Азидаа “А” зэрэглэлийн тэмцээн гэж явдаг юм билээ. Энэ дотроо ардын төрөл ганцхан байдаг. Өөр газар ардын төрлийн “А” зэрэглэлийн тэмцээн байдаггүй. Тус тэмцээнд ороод нэгдүгээр байр эзэлсэн.

-Өөртөө хэр итгэлтэй байв?

-Бүжигчдээ хараад яана даа л гэж бодож байсан. Гэхдээ тайзан дээр гараад ирэхдээ 11 жил бүжиглэсэн туршлага байгаа шүү дээ л гэж бодсон. Дээрээс нь ардын урлаг маань өөрөө сүнстэй юм билээ. Бусад хүмүүсийг харахаар нэг л хэвийн харагддаг. Манайх гараад ирэхээр хуурын татлага нь хүртэл тэс өөр, дотроосоо огшоод л эхэлдэг. Би чинь монгол хүн, дээд угсааны хүн байна. Ингэж бодоод бүжиглэхээр үнэхээр цээжээ дэлдмээр санагдаж байсан. Манай монгол бүжиг хү, хай гээд жаахан орилоод ирдэг шүү дээ. Тэгээд л тайзан дээр гараад өөртөө итгэлтэй болсон. СТА Хашхүү багш, хөгжмийн зохиолч Довчин нарын “Хэлхээ намба” гээд бүжиг байгаа. Миний хувьд урдаа барьдаг шилдэг бүжгүүдийн минь нэг. Энэ бүжгийг бүжиглээд, амьсгаадаж орж ирээд өөртөө итгэсэн. Эхний шигшээд би нэгээр гарч ирсэн. Дахиад хагас шигшээ байгаа шүү дээ. Тэгээд орсон, түрүүлсэн.

-Та 11 жил театрын тайзан дээр бүжиглэжээ. Энэ бол бага хугацаа биш. Энэ хооронд А.Түвшинбаярын нэрийн хуудас болсон хэдэн бүжигтэй болсон вэ?

-Гарын арван хуруунд багтахаар бүжигтэй болсон. Түүнийгээ баяжуулах бодолтой байгаа. Бүжгэн жүжгийн хувьд “Тэнгэрийн хутагт” бол номер нэгт. “Хэлхээ намба” байгаа. “Наадъя” гээд гоё бүжигтэй болсон. “Өнчин хун” гээд сайхан бүжигтэй. Тэгээд театрынхаа зорилтот бүжгэн жүжгүүд, тавигдаж байгаа төслүүдэд гол дүрийг бүтээх гээд ажиллаж байгаа.

-Одоо 28 нас гэдэг бүжгийн хувьд ид залуу нас биш. Тэгэхээр цаашдын зорилгоосоо хуваалцвал…?

-Бидний мэргэжил бусдаас жаахан онцгой. Яагаад гэвэл хорин жил ажиллаад шууд тэтгэвэртээ гарчихдаг. Гарахаас өөр арга байхгүй. Нас нь өөрөө хэлээд өгчихдөг. 18 жил ажиллахаар бие нь дийлэхээ байдаг. Хажууд залуу хүн үсрээд байхаар харьцуулагдана. Бид бол биеэ маш сайн хайрлах ёстой. Би өөрийгөө урлагийн хүн гэж хардаг. Бүжигчин гэж өөрийгөө хардаггүй. Урлагийн хүн бол бүх төрөл жанрт хувирдаг. Хувирахдаа маш чанартайгаар хувирах ёстой юм болов уу гэж боддог. Тэгэхээр кино урлагт жүжигчний карьер эхлүүлсэнтэй холбоотойгоор цаашдаа үүнийгээ сайн хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж бодож байгаа. Мэдээж өөрийн үндсэн мэргэжлээ хаяж болохгүй. Цаашдаа үлгэр жишээ болох хэрэгтэй. Надад маш олон хүүхэд “Танаас маш их эрч хүч авдаг шүү” гэх сэтгэгдэл хэлдэг. Тиймээс бүжиг, шавь нараа хаяж чадахгүй. Тэгэхээр энэ эрчээрээ олон гоё зүйлийг хийж бүтээнэ. Сүүлийн жил намайг бас дэмждэг үзэгчид байдаг гэдгийг үнэхээр мэдэрсэн. Тэр хүмүүстэйгээ ч гэсэн гайхалтай уран бүтээлээр уулзаж байна аа гэж хэлье.

-Гэр бүлийн тухайд?

-Залуу насны урлаг учраас хоёр жилийн дараа төлөвлөх зүйл юм уу даа. Одоо л яг миний үе эхэлж байна.

Бид ийн ярилцав. Одоо тэдний ээлжийн амралт нь эхэлж байгаа болохоор биеэ сайн тордоно гэдгээ хэлсэн. Мөн ирэх даваа гарагт АНУ руу кинрны багийнхантайгаа явахаар болсноо дуулгасан. Тэнд Азийн шилдэг кинонууд цугларч байгаа бөгөөд Ж.Сэнгэдоржийн найруулсан “Чимээгүй хотын жолооч” кино шилдгийн шилдэг дунд явж байгаа болохоор манай уран бүтээлчдийг урьсан хэрэг. Киногоо тэнд нээнэ. АНУ-ын Чикагод Монголын өв соёлыг таниулах төв нээгдсэн болохоор тэнд киноныхоо нээлтийг хийх гэнэ лээ.

ЯРИЛЦСАН Н.САРАНЧИМЭГ

“ӨДРИЙН СОНИН”